بررسی تنوع ژنتیکی و تجزیه کلاستر (خوشه‌‌ای) ژنوتیپهای مختلف تاغ (Haloxylon)

به منظور بررسی توان بالقوة ژنتیکی و تنوع موجود در ژنوتیپهای مختلف تاغ، آزمایشی با استفاده از 30 ژنوتیپ از چهار منطقه کشور در سال 1376 در ایستگاه تحقیقاتی حسین‌آباد شهرستان قم و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. در این تحقیق در طول پنج سال صفات مختلف مورفولوژیکی نظیر ارتفاع درختچه‌ها، قطر تنه اصلی، قدرت بقا و زنده‌مانی و قطرهای بزرگتر و کوچکتر تاج پوشش مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس بیانگر وجود تنوع و تفاوت معنی‏دار ژنوتیپها در سالهای مختلف بود. اکثر صفات مهم نظیر ارتفاع درختچه‏ها، قطر تنه اصلی، قطرهای بزرگتر و کوچکتر تاج پوشش در کلیه سالها با یکدیگر همبستگی مثبت و معنی‏داری داشتند. همچنین ضرایب همبستگی صفات در هر سال با صفات تحت بررسی در سالهای دیگر نیز محاسبه گردید. ارتفاع نهالها در سال پنجم همبستگی مثبت و معنی‏داری با ارتفاع نهال و قطر تنه اصلی در سالهای قبل نشان داد. از روش تجزیه به مؤلفه‏های اصلی برای تعیین تعداد عوامل استفاده شد. در این روش 21 عامل تعیین گردید که پنج عامل اول با داشتن مقادیر ویژه بالاتر از یک به عنوان عوامل اصلی وارد تجزیه عاملها شدند. تجزیه عاملها، صفات تحت بررسی را در عوامل پنجگانه به‌ صورت معنی‏داری تفکیک نمود. عامل اول «قطر تاج پوشش» و عامل دوم «خصوصیات نهالهای یکساله» نامگذاری گردیدند. به منظور گروه‌بندی ژنوتیپهای تحت بررسی، تجزیه خوشه‏ای بر روی 23 متغیر (شامل صفات تحت بررسی در طول 5 سال) صورت گرفت. تجزیه کلاستر ژنوتیپها را در پنج گروه تقسیم کرد. گروه اول به ‌طور عمده از ژنوتیپهای با منشأ یزد، گروه دوم از یک ژنوتیپ با منشا یزد و دو ژنوتیپ با منشا سیستان و گروه سوم به‌ طور عمده از ژنوتیپهای سمنانی و کرمانی تشکیل گردید. گروه چهارم ترکیبی از ژنوتیپها با منشا مختلف بود و سرانجام گروه پنجم را می‏توان به ژنوتیپها با منشا سمنان نسبت داد. ژنوتیپهای گروه دوم از نظر صفات ارتفاع درختچه‏ها، قطر تنه اصلی و قطر تاج پوشش برتر از سایر ژنوتیپها بودند. از نظر صفات فوق ژنوتیپهای گروه اول در رتبه بعدی قرار گرفتند. ژنوتیپهای گروههای سوم و چهارم از نقطه نظر اکثر صفات تحت بررسی پایینتر از سایر گروهها قرار داشتند. نتایج این تحقیق نشان داد که تنوع نسبتاً فراوانی از نظر صفات تحت بررسی در میان ژنوتیپهای دارای منشا جغرافیایی مختلف وجود دارد. از این تنوع می‏توان با توجه به اهداف طرحهای اصلاحی استفاده کرد.